zondag 23 oktober 2016
Misschien stak iemand vanmorgen vroeg nog snel een appel in zijn zak, op weg naar de parkeerplaats van havezathe Everloo voor de jaarlijkse paddenstoelenexcursie. Het heeft heel lang geduurd voor duidelijk werd dat de schurftige plekjes op die onbespoten appel en de paddenstoelen waar wij nu in het Roderveld naar gaan zoeken, heuse familieleden van elkaar zijn, want die plekjes op de appel en die paddenstoelen zijn beide het product van schimmels: we betreden het uitgebreide rijk van de schimmels, en onze betrouwbare gids daarbij is Marianne Oude Tijdhof. Van die wereld zullen we het meeste niet kunnen zien: de ‘plant’ zelf, de zwamvlok, de schimmeldraden, zit verborgen onder bladeren of in al dan niet dood hout. Marianne legt uit dat de paddenstoelen die we tegen zullen komen alleen de vruchtlichamen van de ‘plant’ zijn, vergelijkbaar met appels en peren. Wat we wel zullen zien is dat die een eindeloze variatie in vormen en maten kunnen vertonen. Ook is de zwamvlok in staat de meest ingewikkelde kleurstoffen te produceren. En al die paddenstoelen, weet onze gids, ontwikkelen zich uit een verdikking van schimmeldraden, uit een soort knopje, het zogenaamde primordium.
vaaggegordelde gordijnzwam
We wandelen met z’n achten het Roderveld binnen, gelegen dicht bij Volt he tussen Rossum en Denekamp, grenzend aan de havezathe Everloo. Het is een gebied van 87 hectare en bestaat uit gemengd bos, heide en enkele vennetjes. Natuurmonumenten beheert het al tientallen jaren. We zullen er 55 paddenstoelensoorten tegenkomen. Hoe geef je die hun plek? De beroemde plantenkenner Linnaeus die in de achttiende eeuw zoveel planten classificeerde en benoemde (zijn namenstelsel gebruiken we nog steeds!), wist met paddenstoelen geen raad: hij rangschikte alle zwammen in de groep ‘Chaos’ en noemde zwammen het ‘rondzwervend deel van de flora’. Gelukkig hebben we Marianne bij ons die ons kan vertellen hoe je enige orde in het zwammenrijk kunt aanbrengen, bijvoorbeeld op grond van hoe zwammen aan hun eten komen (zie daarvoor het verslag
valse Hanekam
van 2015). Maar je kunt dat ook anders doen, bijvoorbeeld door te letten op kenmerken die je met het blote oog kunt zien, zoals gebeurt in de dikke paddenstoelengids van Ewald Gerhardt die Marianne bij zich heeft om af en toe een paddenstoel op te zoeken: zwammen met plaatjes, zwammen met buisjes, enzovoort, en dat met de nodige onderverdelingen. Wel zo makkelijk als je in bos en veld loopt en Marianne niet in de buurt is. De 55 soorten die we dit jaar in het Roderveld tegenkwamen kun je terugvinden op de site van Heemkunde Oalde gemeente Weersel, onder het kopje Natuur(excursies). Je kunt daar eveneens zien of we deze exemplaren ook in vorige jaren aantroffen (vanaf 2013)
Eekhoorntjes broodffen (vanaf 2013).
Elke paddenstoel is bijzonder maar bij een paar stond Marianne wat langer stil: als je een klein, sierlijk, dunvlezig paddenstoeltje tegenkomt uit de groep plaatjeszwammen, een paddenstoeltje met een klokvormig hoedje met een bultje, en je kunt het lange steeltje 180 graden buigen zonder dat het breekt, dan heb je een goede kans dat je een papilmycena in handen hebt. En kom je op een stronk of stam van een loofboom een vaal witte taaivlezige buisjeszwam tegen met een dikke bult daar waar hij vastzit, en hij is bovendien groen, dan zou dat wel eens heel goed de witte bultzwam kunnen zijn. De groene kleur komt door algengroei, een kenmerk voor deze zwam. Marianne plukte ook nog een kostgangersboleet van de grond: een gelig paddenstoeltje van ongeveer 2 – 5 cm., met half bolvormige hoed met gele buisjes, dat parasiteert op een aardappelbovist. Halverwege de excursie zag zij nog een dennen
appel liggen waarop een plaatjeszwammetje met een bleekbruin hoedje van 1 – 3 cm. : de muizenstaartzwam. Alleen al om de naam het vermelden waard. Als laatste noem ik nog een schimmel die aan het scherpe oog van onze gids niet ontsnapte en die menig geschiedenisboekje haalde: het beruchte moederkoren, een schimmel die op de aren van grassen, dus ook op rogge en tarwe, kan groeien en deze zwart kleurt. In het verleden veroorzaakte besmet meel duizenden doden, maar de schimmel werd ook door vroedvrouwen gebruikt om weeën op te wekken, vandaar de naam.
De dag begon mistig en ook handschoenen waren een groot deel van die ochtend geen luxe, maar als wij, terug op de havezathe, wat napraten en genieten van de koffie van Toon en de cake van Jozefien, heeft het zonnetje al weer een uurtje zijn plek aan de hemel ingenomen. Iedereen
Vliegenzwam
gaat tevreden naar huis, natuurlijk niet na Jozefien, Toon en vooral Marianne bedankt te hebben.
Antoon v.d. Vring