Het Hoikinck, een havezate in Dulder

In 1991 kreeg de aan de Bisschopstraat 12 in Weerselo gelegen voormalige huishoudschool Santa Maria de naam Het Hoikinck. Het gebouw was opgeknapt om te worden verhuurd aan Rijksdiensten waaronder de landinrichtingsdienst DLG, belast met de projecten Weerselo-Dulder, Rossum-Oost en Saasveld-Gammelke. De Uitvoering Regelingen (plaatselijke Bureauhouder) Natuur, Bos, landschap en Fauna en het Landbouw-Economisch Instutuut. De naam Het Hoikinck is afgeleid van een voormalige Havezate in de marke DulderGeleidelijk kwam er ruimte vrij die de gemeente ging verhuren als kantoren voor ondernemers en voor maatschappelijke organisaties. Zo verhuisde de Heemkunde Oalde Gemeente Weersel in 2003 van ’t Stift naar ’t Hoikinck. In 2016 wilde de gemeente het pand weer ter beschikking hebben. Het was de bedoeling dat er in 2017 asielzoekers met een verblijfsstatus in zouden komen. Eind 2016 is de Heemkunde verhuist naar een eigen onderkomen in ’t Trefpunt. Er kwamen geen statushouders. Het pand werd te koop gezet en gesloopt. Op de vrijgekomen plek zijn woningen gebouwd met als adres Bisschopstraat en een nieuwe straat met de naam Het Hoikinck.

Waar lag de havezate Het Hoikinck

Eind 2019 kregen we van Bo Kampman uit Weerselo een foto, een uitsnede van Google Earth, met daarop  waarschijnlijk de contouren van havezate Het Hoikinck in Dulder. Deze contouren zijn zichtbaar geworden door de droogte en daardoor van bovenaf goed te zien. In de nabije omgeving aan de Mönnikweg 6  in Saasveld staat een boerderij met de naam Hofboer. Deze naam heeft betrekking op de vroegere havezate Hoikinck(hof), waarvan het eigendom in de familie kwam.

Waardoor werden de contouren zichtbaar

Van Bo Kampman kregen we het volgende antwoord:

“Ik heb wel een reden gelezen waarom de contouren ineens zichtbaar zijn geworden. Dat zou komen doordat de diepere uitgegraven grachten (inmiddels begroeid) nu nog steeds wat natter zijn dan de omgeving en derhalve wat groener, zoals ook hier het geval lijkt. Juist wanneer de omgeving behoorlijk droog en ingeklonken is, zoals de laatste jaren met stevige warme zomers, vallen de nattere delen extra op. Op deze wijze worden inmiddels wel meer verdwenen objecten gevonden, waardoor ik lokaal ook maar eens op zoek ging naar het Hoikinck (waar ik nooit echt van kon achterhalen waar die nu echt lag). Toen ik met Google Earth over het gebied ging waar deze zou moeten liggen, vielen me de contouren van de gracht ineens op. Deze heb ik ook gecheckt bij het AHN (Actueel Hoogtebestand Nederland) die met LIDAR werkt, die mijn vermoeden bevestigden dat hier het Hoikinck moet hebben gelegen.  LIDAR is een techniek trouwens die werkt met lasers die vanuit een vliegtuig naar het land worden geschoten, de tijd waarop de reflectie terugkomt is de diepte van het land”.

Deze opnames van Google Earth worden ook weergegeven door drone-opnames die in dezelfde periode zijn gemaakt op verzoek van de heer Bennie Broekhuis.

 Nader onderzoek

De kadastrale kaart van 1832 geeft aan dat er geen hoofdgebouw meer staat en dat er wat hoger gelegen een eendenkooi ligt. De contouren die in 2018/2019 zichtbaar waren laten een grachtenstelsel zien achter boerderij de Hofboer (Brunnekreef). Op de plek die in 1832 wordt aangegeven als eendenkooi zien we andere contouren. Deskundigen, waaronder Henk Koop en Diana Spiekhout, zijn ervan overtuigd dat het aanwijzingen zijn voor oud-Hoikinck, de voorloper van de havezate. De bodemverkleuringen duiden op een rond eiland met daarop een vierkante toren, een versterking op een afgeplatte heuvel. Daarbij duiden de luchtopnames ook op de aanwezigheid van een vooreiland.

 

Eerste vermelding

De eerst bekende vermelding van de havezate is van omstreeks 1380. De bisschop van Utrecht geeft dan Hoykinchof als leengoed aan het geslacht Snoye. Daarna zien we de riddermatige  families Van Heyden (vanaf 1433) en Van Hoevel (vanaf 1574) als eigenaar. In 1711 koopt heer Bentinck de havezate met alle bijbehorende goederen. De Ridderschap van Overijssel geeft in 1758 goedkeuring aan het verzoek van de Bentinck’s om de naam van hun havezate Beverfeurde in Rijssen over te zetten op het Hoikinck.

Vierkante toren

Een vroege vorm van een middeleeuwse versterking is een vierkante toren op een opgeworpen afgeplatte aarden heuvel, omgeven door een gracht. Aanvankelijk was het een houten toren, later werden hiervoor stenen gebruikt. Deze hoofdburcht kon ook dienst doen als opslagplek voor koren en andere levensmiddelen. Belagers zoals ongedierte konden zo op afstand worden gehouden. Het dagelijkse leven speelde zich af op de voorburcht, eveneens met rondom een gracht. Hier was het eigenlijke woonhuis van de hofheer en een boerderij met schuren. Op de plattegrondtekening is bij oud-Hoikinck zowel de hoofdburcht met de plek van de toren als de voorburcht herkenbaar. De pentekening gemaakt door Fons van Schoot geeft een indruk hoe het ooit kan zijn geweest.

 Het huys te Beverfeurde

Een tastbaar bewijs van de havezate is het schilderij dat Aart Schouman in 1769 maakte van de havezate die toen niet langer Hoikinck maar Beverfeurde werd genoemd. Het adellijke woonhuis achter twee rijzige lindebomen en vermoedelijk gebouwd rond 1758 is eenvoudig van opzet; een blinde dubbele voordeur met bovenlicht en kruisvensters. Links van dit huis is het bouwhuis getekend met de twee voordeuren van de bewoners Kooyker en Stokkingreef. In het midden staan de staldeuren open voor de koets met paarden en is een jager met honden afgebeeld.

 Verkoop van de havezate

In 1838 worden op verzoek van de erfgenamen van de laatste eigenaar Adolf Carel Bentinck de havezate verkocht. De definitieve publieke veiling vond plaats op 20 maart 1838 ten huize van de kastelein Herman Meyling te Borne. De gehele verkoop bestaat uit 21 percelen.

Stenen

Bij de Hofmeijer bevinden zich stenen ornamenten die volgens de overlevering afkomstig zijn van het hoofdgebouw van havezate Het Hoikinck. Misschien zijn het de stenen rondom en boven de deur van het gebouw dat op het schilderij van Schouman te zien is. Een bewijs hiervoor is er niet en het archeologisch depot kon het niet bevestigen.

Informatiebord

De groene weilanden geven niets weer van de bijzondere locatie uit het verleden. Daarom is besloten om er een informatiebord te plaatsen. Deze komt te staan op de grond van de familie Brunnekreef aan de Mönnikweg 6 te Saasveld. Op deze plek is in mei 2022 een bankje geplaatst i.v.m. de honderdste verjaardag van bewoner Johan Brunnekreef. De buren hebben hier een boompje geplaatst. Op 12 mei 2023 werd het bord door Johan Brunnekreef onthuld

Het complete verhaal van Het Hoikinck staat hier

Het verhaal van Johan Brunnekreef stond in het lentenummer 2022 van Oet de Boerschopn

Het informatiebord kwam tot stand door bijdragen van ondernemers uit de buurt.

Bronnen

1. Twentse Courant 21-9-1991
2. De havezathes in Twente en hun bewoners: Jhr.A.J. Gevers en A.J. Mensema (2004)
3. Repertoriumop de Overstichtse en Overijsselse leenprotocollen. 1379-1805. E.D. Eijken 
4. Het Copie-boek van Wolter van Heijden 1547-1570; K.O.Meinsma
5. Het goederenbezit van de havezathe Hoikink in de marke Dulder, gemeente Weerselo: Drs. A.L.Hulshoff
6. Geschiedkundige aantekeningen op de havezathes van Twente Mr.G.J.ter Kuile
7. Diana Spiekhout en haar proefschrift het Middeleeuws kastelenlandschap
8. Henk Koop
9. Fons van Schoot
10. Suzanne Wentink Archeologische depot

 Gerard Wolbert en Maria Löbker-Ribbert